از صفر تا بینهایت | تقدیم به همۀ عاشقان یادگیری
سرزنشگر با شما کاری میکند که به طور کامل احساس بیارزش بودن و شکستخورده بودن بکنید.
نقطۀ ضعف او یک چیز طبیعی است اما مشکلات طبیعی که ممکن است در مسیر شما هم رخ بدهد از بیعرضگی شماست.
شکستخورده بودن و هیچی نبودن خودش، خنگ بودن و بیاستعدادی مطلقش به چشم نمیآید ولی لغزیدن پای شما روی سنگفرش خیس خیابان نشانۀ بیعرضگی مطلق شماست!
سرزنشگر ۲۴ ساعته در حال رصد کردن شماست تا مطمئن شود نقطۀ خوبی برای سرزنش شما پیدا کرده است.
اگر گوشتان به سرزنشهای سرزنشگر بدهکار باشد، کارتان به جایی میرسد که در خواب و بیداری و در هر لحظهای از زندگیتان صدای او را در حالی که مدام شما را سرزنش میکند توی گوشتان میشنوید. حتی بدون حضور فیزیکی او، سرزنشها، تمسخرها و تحقیر کردنهایش با شما هست. رفته رفته به یک درماندۀ تمام عیار تبدیل میشوید: چیزی که او از شما میخواهد بسازد. وقتی به درجۀ درماندۀ از هر جهت در گِل مانده تبدیل شدید او شما را رها میکند.
سرزنشگرها را میتوان به دو گروه عمده تقسیم کرد.
- سرزنشگرهای نوع «دوستی خاله خرسه»
- سرزنشگرهای نوع «گربه نره و روباه مکار»
در ادامه به هر دو گروه میپردازم و میگویم که توضیحاتی که در پاراگرافهای قبلی در مورد سرزنشگر و رفتار او دادم، برای هر حالت، ریشه در چه چیزی دارد.
خوشحال میشوم اگر بعد از خواندن مقاله، نظر و تجربۀ خودتان را با من در میان بگذارید.
سرزنشگری که ما را دوست دارد: دوستی خاله خرسه
گاهی سرزنشگر در قالب دوست، پدر و مادر، قوم و خویش یا هر دلسوزی دیگری ظاهر میشود.
در این حالت کمالطلبی منفی، نگرانیهای بیمورد در مورد توانایی فکری و فنی شما یا تمایل به کنترلگری، والدین و یا دیگر نزدیکان را وامیدارد تا با سرزنش و نصیحت شما، به شما بگویند که دارید مطلقاً اشتباه میکنید و آنها عقل کل همیشه درست هستند.
هر چه بیشتر خود را درگیر این نصیحتها کنید بیشتر آسیب میبینید. در این موارد لازم است با رعایت تمام احترامهای لازم، توأم با ادب و سیاستورزی و بدون اینکه همۀ پلها را پشت سر خود خراب کنید، بدون اینکه لازم باشد در مقابل آنها قد علم کنید، با سکوت و بیتوجهی مسیر خودتان را طی کنید.
فکر نکنید اگر یک بار به حرف یک فرد کمالطلب یا کنترلگر گوش سپردید فردای روز از شما حمایت میکند و میگوید که چون به خاطر نصیحت و توصیۀ من مسیرت را عوض کردی من از تو تمام و کمال حمایت خواهم کرد. یا اینکه فکر کنید او یک بار برای شما نسخه میپیچد و شما را از یک دوران پر پیچ و خم زندگی که شما نمیتوانید تصمصم بگیرید میرهاند و بعد تمام عمر شما را تحسین میکند که بله! او فردی عاقل و بالغ است.
خیر! بلکه برعکس، سرزنشها همچنان ادامه خواهد یافت. حتی اگر مو به مو منویات فرد سرزنشگر را دنبال کنید باز هم نه از شما حمایت میکند و نه اینکه سرزنشهایش پایان مییابد. تازه بماند که او در کنترل و سرزنش شما جَریتر و حریصتر خواهد شد.
با او یکی به دو کردن هم فایده ندارد. فرد سرزنشگر که در ضمن یک کمالطلب و کنترلگر ضمنی هم هست، از عدم اعتماد به نفس و احساس ناقص بودن رنج میبرد. همچنین از ترسهای مختلفی رنج میبرد که یکی از آنها ترس از دست دادن است. لذا به محض اینکه با او یکی به دو میکنید روی نقطۀ قرمز روانش دست میگذارید و به او میگویید که «داری مرا از دست میدهی و اینکه آدم ناقص و پر از عیب و بیعقلی هستی». به او میگویید که نمیتواند شما را کنترل کند. این امر او را وارد جنگ بزرگتری با شما خواهد کرد. لذا از دیپلماسی سکوت استفاده کنید. با نهایت احترام به او بیتوجه باشید و به آرامی به او بگویید که خودتان برای زندگیتان تصمصم میگیرید و خودتان هم از عهدۀ تمام کارها برمیآیید. در مقابل تمام حرفهای احساسی و یا پرخاشجویانۀ او با آرامش تمام سکوت کنید. آن حرفها هیچ معنایی ندارد مگر اینکه واکنشی از ترسها و تمایل به کنترلگری وی باشد.
همانطور که گفتم سرزنشگر تا جایی پیش میرود که از شما فردی بیحرکت و درمانده بسازد. سپس شما را رها میکند. چرا باید والدین و اطرافیانی که ما را دوست دارند باید با ما چنین کنند؟ خیلی راحت به خاطر اینکه میخواهند مطمئن شوند که شما توانایی ترک آنها را ندارید. میخواهند مطمئن شوند که شما فردی نیستید که خارج از دایرۀ ترسهای تمام نشدنی آنها کارهای جسارتآمیز میکنید و راههای نرفته را میروید.
کنترلگری و تمایل به سرزنش، واکنش طبیعی یک فرد شکستخورده، ناتوان و ترسو است که میخواهد از کودک یا برادرزاده یا خواهرزادۀ خود محافظت کند.
بدانید که شما نیازی به محافظت کسی ندارید. نیازی نیست با آنها بحث کنید، چون هرگز عوض نخواهند شد. آنها را همانطور که هستند بپذیرید. این کلیشۀ فکری ابلهانه که «پدر و مادر و اقوام مرا درک نمیکنند» را هم کنار بگذارید. هیچ کس هیچ کس را درک نمیکند! نسلهای قبلتر هر چه افراد ناتوانتر و ترسوتر و محافظهکارتری باشند به همان اندازه هم قدرت درک پایینتری از مسائل دارند. اگر ادعای فهم و هوش دارید، شما آنها را درک کنید که بیش از این توانایی ندارند.
برای رسیدن به موفقیت، بیشتر از هر امکاناتی، شما به یک ذهن آزاد نیاز دارید تا با تمرکز حداکثری بتوانید تصمیمهای خوب و عاقلانهای بگیرید. همچنین هیچ موفقیتی نیست مگر اینکه با یک دوره یادگیری همراه شود. برای یادگیری هم البته نیاز به تمرکز دارید. پس در این میان شما آن قورباقۀ کری باشید که هیچ صدایی را نمیشنید و در نهایت خودش را از مرداب رهانید.
در سکوت رشد کنید و بگذارید موفقیتتان مجوز عصیانهای بعدی شما باشد. در این مورد مثل پلنگ سیاه رفتار کنید. (در این جا در این مورد نوشتهام: کسی تو را نمیبیند، کار خودت را بکن)
سرزنشگری که ما را دوست ندارد: گربه نره و روباه مکار
همانطور که گفتم فقط گاهی این سرزنشگری از سر دلسوزی واقعی ولی کاملاً اشتباه است. نوعی دوستی خاله خرسه. اما خیلی از موارد (بیش از ۸۰%) برآمده از عقدۀ حقارت، خودکمبینی و حسادت فرد سرزنشگر است که با سرزنش و تمسخر شما سعی دارد شما را آزار دهد. یا اینکه شما را از واقعیت اینکه توانمندی یا موفقیتی دارد غافل کند.
او میداند الماسی در دست شماست اما به هر قیمتی میخواهد آن را از دست شما خارج کند.
او میداند شما ارزشمند هستید و از این ارزشمندی شما رنج میکشد. او شما را تحقیر میکند چون خودش را کوچکتر از شما میبیند.
او با اینکه همیشه شما را خوار میشمارد اما همیشه در اطراف شماست و راهی برای حفظ ارتباط با شما دارد: هم برای اینکه رصد خوبی روی شما داشته باشد و هم اینکه از شما بهره ببرد.
هر گاه دیدید کسی از توانمندیهای شما در قالب دوست استفادۀ رایگان میبرد ولی در عین حال همیشه اوست که به شما احساس منفی میدهد، اوست که به شما احساس بیارزش بودن میدهد بدانید که شما همانی هستید که سکۀ طلا در دست دارد و گربه نره و روباره مکار به هر شکلی شده میخواهند سکۀ طلا را از دستش خارج کنند.
وقتِ شما را میگیرند، انرژی شما را از بین میبرند. اعتماد به نفس شما را نابود میکنند، از شما بهرهکشی میکنند و وقتی که با پا گذاشتن روی شانههای شما بالا رفتند، در حالی که شما تبدیل به آدمی منفعل و ناتوان شدهاید، رهایتان میکنند. چون مطمئن هستند که به هدف خود رسیدهاند. هم از شما بهرهکشی کردهاند و هم راه موفقیت شما را نابود کردهاند.
یک ویژگی آنها این است که چیزی مانند همکاری، یا حتی استخدام به شما پیشنهاد میدهند. ولی همۀ اینها یک سراب است. شما به امید خیری که شاید از او به شما برسد، در ارتباط با او هستید و او همچنان از شما اطلاعاتی به دست میآورد تا باز بهانۀ جدیدی برای تحقیر شما بیابد و هم اینکه به شیوهای که میخواهد از شما بهرهکشی کند.
هر چقدر بیشتر به حرف او گوش کنید، بیشتر در معرض آسیب قرار میگیرید. باید به او بیتوجهی کنید. راه ارتباط او را ببندید. تمام زور او همین است که در گوش شما وز وز کند. ولی وقتی ارتباط خود را با او قطع کنید، و در عوض تمرکز خود را روی اهداف خود بگذارید ذره ذره قویتر و متمرکزتر میشوید. از او هیچ خیری به شما نمیرسد. با اردنگی بندازیدش بیرون.
هرگز فکر نکنید که سرزنشگرها با دیدن موفقیتهای بزرگ شما متوقف میشوند و دست از رفتار خود برمیدارند. اگر دانشمند قرن بشوید؛ عضو هیئت علمی دانشگاه هاروارد بشوید؛ اگر انقلاب اقتصادی راه بیندازید و فقر را برای همیشه در جهان از بین ببرید؛ اگر بزرگترین اثر هنری را خلق کنید؛ اگر ثروتمندترین فرد روی کره زمین بشوید؛ اگر آقای گل جهان بشوید و رکورد تمام گلزنهای تاریخ را جابجا کنید؛ باز هم او راهی زیرکانه برای تمسخر و سرزنش شما پیدا میکند.
به زبان سادۀ کوچه بازاری خودمان: شما هر غلطی هم که بکنید او باز هم حرف مفتش را میزند.
راهکارهای عملی در مواجه با سرزنشگر
- در قدم اول ارتباط خود با فرد سرزنشگر را قطع کنید. هر چه از او دورتر باشید، امواج منفی او به شما کمتر آسیب میرساند. از او هیچ خیری به شما نمیرسد، راههای ارتباطی را به طور کامل به روی ببندید.
- حرفهای سرزنشگر بعد از مدتی درونی شده و شما را به سمت خودسرزنشگری میبرد. بنابراین در گام بعدی روی این بخش کار کنید. جملات منفی و مخربی که با خودتان تکرار میکنید را با جملات مثبت جایگزین کنید.
- ذهن انسان مانند غول چراغ جادو عمل میکند. به این نحو که اگر جمجمه را چراغ جادو بگیریم، مغر ما همان غول داخل چراغ جادوست. شما هر چه بگویید او بلافاصله میگوید «فرمانبردارم سرورم!». پس برای مهار کردن این غول بزرگ، کار کنید. تمرکز کنید و وقتتان را روی یادگیری و کار بگذارید. هر چه موفقیتهای کوچک بیشتری به دست بیاورید او بیشتر شما را به سوی موفقیت بیشتر رهنمون خواهد کرد. این کار آثار آسیبی افراد سرزنشگر را به طور کامل از بین میبرد. بعد از مدتی تمام پهنای باند ذهنتان در اختیار مطالب مفید و مثبت است و شما آمادگی برداشتن گامهای بزرگ را دارید.
در همین رابطه مطالب زیر را هم توصیه میکنم:
- خودسرزنشگری، کمالطلبی منفی و ترس از آینده
- مسیر رسیدن به موفقیت مسیر تنهایی است
- ۲۱ سؤال الهام بخش که هر فردی باید از خود بپرسد
- در هیچ سطل زبالهای را باز نکن
- ما نیازی به تأیید و توجه دیگران نداریم
- هر کسی هر چه میگوید برای خودش میگوید
- چگونه با افراد تحقیر کننده رفتار کنیم؟
- نحوۀ برخورد با سرزنش و تحقیر
برای اطلاع از جدیدترین مقالهها، فیلمها و همچنین کدهای تخفیف در خبرنامۀ سایت ثبتنام کنید.
